• Na raskršću Istoka i Zapada
• Pravoslavna crkva
• Katolička crkva
• Ostale vjerske zajednice
• Banjalučke znamenitosti

---

Islamska vjerska zajednica u Banjaluci

---

Autor zahvaljuje Mustafi efendiji Spahiću, glavnom imamu Medžlisa Banjaluka, na vremenu i savjetima koji su omogućili da se ovaj dio monografije uradi što bolje. Takođe zahvaljujem i Kasimu Mujčiću predsjedniku Medžlisa Islamske zajednice, na pomoći pri nabavci ilustracija i dokumentacije koji su obogatili ovaj dio monografije.
Ovo se odnosi na materijal korišten u monografiji, koji je ovdje tek neznatno promjenjen.

Sadržaj
ʘ Pojava islama na Balkanu i u Bosni
ʘ Prve džamije u Banjaluci
ʘ Ferhadija
ʘ Arnaudija
ʘ Period Austrougarske vladavine
ʘ Period Kraljevine Jugoslavije
ʘ Vrijeme socijalizma
ʘ Zadnja događanja, ratna razaranja i obnova

Islamska zajednica datira iz vremena turske vladavine u Bosni i Hercegovini.
Islam prihvataju slavenski stanovnici Bosne različitih vjera. Prepustićemo istoričarima da se dogovore (ako mogu) da li su to bili bogumili ili pripadnici istočne ili zapadne crkve, pripadnici crkve bosanske, pravoslavci, rimokatolici, ali ostaje činjenica da je islamska vjeroispovjest dominirala ovim područjem, u vremenu kad je turska imperija gospodarila Balkanom.

Careva džamija je prva džamija koja je izgrađena u Banjaluci 1528 godine

Ime Careva džamija dobila po je sultana Sulejmanu Kanu (Veličanstvenom) koji je živio 1520—1566.
Navodno je nakon opsade Beča sultan noćio u Banjaluci, kad je i naredio tu podigne džamija. Čini se puno vjerovatnije da je sultan samo odobrio izgradnju ove džamije.
Oko Hunćarije se formirala i prva banjalučka čaršija, mahala koja je sezala niz Vrbas, sve do ušća potoka Suturlije, poznata kasnije kao Careva mahala.
Džamija je sagrađena odmah po osvajanju grada. Careva džamija imala je četvorostrešni krov pokriven biber-crijepom i drvenu munaru, a unutrašnji prostor džamije bio je dimenzija, 10x11,30 m.
Prvobitna džamija je vremenom propadala da bi bila obnovljena 1705. godine, zatim je još dva puta.
U džamiji su ostala tri zapisa o obnovi Careve džamije iz 1240. hidžretske godine (1824/1825. godine n.e.), koju je finansirao Siri Selim-paša (namjesnik u Bosni od 28. 11. 1822. do 12. 5. 1826. godine).
Vremenom je zapuštena i na kraju srušena 1951. godine zbog izgradnje mosta preko Vrbasa.

Behram efendijina džamija, najstarija sačuvana džamija u Banjaluci

Prema poznatim podacima najstarija džamija na području Medžlisa je Behram efendijina džamija u Desnoj Novoseliji.
Prema predanju podigla su je braća hadži Behrem i hadži Osman Đumišić 1560 godine. Prema jednom od graditelja narod ju je prozvao Behrem-efendijina džamija. Behrem-efendija je bio pripadnik derviškog reda pošto je uz džamiju izgradio malu podzemnu prostoriju “kuiju” koja je služila za osamljivanje u molitvi (ibadet).

Džamija je pod zaštitom UNESCO-a kao kulturni spomenik svjetske baštine I. kategorije.
Spomenik sastoji se od džamije sa kuijom (podzemna prostorija za ibadet1), turbetom, mektebom, haremom, česmom, kapijom i kamenim zidom koji ograđuje kompleks.Osim po tome, poznata je i po svojoj pisarnici, u kojoj su se za vrijeme Osmanskog carstva prepisivale knjige. Te knjige danas su smještene u bilblioteci Medžlisa islamske zajednice Banjaluka.
Behrem-begova džamija pripada tipu džamija sa sofama i drvenom munarom.
U groblju (haremu) džamije je počelo sahranjivanje već početkom XVII vijeka, odnosno odmah po izgradnji. Posebno su vrijedni nadgrobni spomenici: bašluci sa karakterističnom obradom koji su imali turban izrađeni od mekog domaćeg kamena.

Ferhad pašina džamija najreprezantivniji primjer islamske arhitekture u Bajnaluci

Izgrađena Ferhadija u doba procvata grada u periodu 1579 - 1587. Džamija Ferhadija je najznačajniji vakuf (zadužbina) Ferhad-paše Sokolovića.
U kompleksu Ferhadije nalazr se i 3 turbeta: Ferhat-paše, njegove unuke Safikadune i njegovih barjaktara, željezna i kamena ograda sa česmom, šadrvan i staro mezarje (groblje) u vrtu. Kasnije je kompleks dopunjen sa sahat-kulom izgrađenom nedaleko od Ferhadije. Džamija je izvorno bila 18m široka, 14m dugačka, a vrh kupole je bio 18m visok. Munara je bila 43m visoka.
Neimar koji je izgradio Ferhadiju je nepoznat, ali je poznato da je bio učenik Mimara Sinana.
Ferhadija se nalazi na listi spomenika svjetske baštine pri UNESCO-u.

1595 podignuta džamija Hasana Tefterdara poznata kao Arnaudija

Ovu džamiju je podigao Hasan efendija defterdar (ministar finansija) Bosanskog pašaluka. Džamija Arnaudija je svojim stilskim karakteristikama vrlo sličana Ferhadiji, pa je nazivaju i sestrom bliznakinjom, mada se podosta razlikuju.

Arnaudija je smještena u tada novom dijelu grada: Donjem Šeheru, koji je sada u centru grada. Defterdardija (poznata i pod ovim nazivom) je izgrađena kao drugi kraj Banjalučke zanatske transverzale sa Ferhadijom na suprotnom kraju ulice.
Pripada grupi jednoprostornih džamija sa kupolom i tri kupolice. Ističe se svojim skladnim proporcijama i harmonijom oblika, te masivnim osmerostranim kamenim turbetom sa kupolom uz korpus džamije, kao i malom munarom u ogradi i akšamluk-munaricom. Stara česma, nasuprot munarici, na ulazu u džamijsko dvorište, nije služila samo vjernicima već i svim okolnim žiteljima. Za česmu, ozidanu kamenom, stručnjaci kažu da "oblikom, proporcijama i tehnikom rada, ukazuje na veliki uspon građevne umjetnosti u ovim stranama u minulim vjekovima" i drže da je podignuta u isto vrijeme kad i Arnaudija i da su je gradili isti neimari. Unutrašnjost džamije je bila vrlo lijepo i bogato dekorisana.

Pitanje unutrašnje duhovne organizacije muslimana na ovim prostorima nije se postavljalo sve do okupacije BiH od strane Austrougarske 1878. godine. Otomanska imperija bila je uređena na principu islamskog halifeta.
U islamskoj državi, halifi pripada državna i vjerska vlast. Sultan zadržava funkciju halife zajedno sa funkcijama državnosti i vojskovođe. Postoji Šejhul Islama (starješina islama, ili čuvar islama) koji ima pravo veta na Sultanove odluke ako su u suprotnosti sa Kur-anom.

Okupacijom BiH od strane Austrougarske 1878. godine prestala je dotadašnja vlast i prekiniti su dotadašnji kontakti sa Carigradom. Bošnjacima je zajamčeno pravo da slobono održavaju veze sa Šejhu-l-Islamom u Istanbulu.
Nakon raznih diplomatskih manevara na relaciji Beč–Istanbul, Šejhu-l-Islam je 22.03.1882. godine imenovao Sarajevskog muftiju Hadži Mustafu Hilmi ef. Omerovića za Bosanskog muftiju, čime je Porota indirektno priznala potrebu uspostavljanja jednog islamskog starješinstva u okupiranoj zemlji.
Imenovanje prvog Reisu-l-uleme u oktobru 1882. godine i imenovanjem prve četvorice članova Ulema Medžlisa od strane cara, uspostavljena je institucija Rijaseta. Bošnjaci nisu bili potpuno zadovoljni ovim pa se može govoriti o nekoj vrsti borbe za vjersku autonomiju sve do 1909. godine. Te godine je donesen Štatut za autonomnu upravu islamskih, vjerskih i vakufsko-mearifskih poslova.

Nakon austrougarske okupacije u Banjaluci je bilo 32 džamije, 6 mekteba i dvije medrese – Šibićeva i Maglajlićeva.

Formiranjem Kraljevine SHS, nastupio je period koji se smatra periodom najlošije organizacije islamske zajednice u BiH. Razloge za ove slabosti neki su pokušali tražiti u navodno slabom upravnom sistemu propisanom statutom iz 1909.godine.
U periodu između 1918 do 1929. godine nije postojala jedinstvena islamska zajednica na području tadašnje Jugoslavije. Prema Ustavu islamske zajednice koji je oktroisan 9. Jula 1930. godine muslimani Kraljevine čine jedinstvenu Zajednicu. Struktura i organizacija islamske zajednice ustrojena je prema Šestojanuarskom zakonodavstvu. Ustav je uveo devet muftistava, a među njima je bila i Banjaluka.

Nakon završetka Drugog svjetskog rata svi muslimani FNRJ, a kasnije SFRJ našli su se u ideološko-političkom okviru čija je jedna od osnova bio ateizam.
Neki objekti islamske zajednice bili su proglašeni zajedničkim kulturnim nasljeđem jugoslovenske zajednice naroda i narodnosti, što je imalo za posljedicu da o njima pored islamske zajednice vodi brigu i država, stavljajući ih pod svoju zaštitu.

U periodu rata (1992. –1995.), Banjaluka je bila van direktnih ratnih dejstava, ali nije izbjegla nesreće i razaranja. Sve džamije su srušene kao posljedica nerazumne i ostrašćene politike. Što zbog straha, što zbog progona, došlo je do masovnog iseljavanja muslimanskog stanovništva sa ovih prostora.
Nakon rata dolazi do perioda obnove i danas je obnovljena većina džamija. Zbog posljednjeg rata došlo je do naglog smanjenja broja muslimana na području Banjaluke. Još je u toku je proces povratka, ali broj nije ni približan predratnom. Neke procjena govore da ih ima oko 10.000. Prema rezultatima popisa iz 2013-te U Banjaluci je živjelo 7.681 Bošnjaka (pa bi se moglo zaključiti da je to i približan broj muslimana). Ovo je drastično smanjenje u odnosu na 1991 (kada ih je evidentirano 28.558).
Loš socio-ekomomski položaj kompletnog društva, ima za posljedicu da bez obzira na relativno tolerantnu vjersku i nacionalnu situaciju, proces povratka nije imao očekivani intenzitet.

---

Sa formiranjem novih država došlo je i do promjena u organizaciji islamske zajednice.
Banjaluka je sjedište muftiluka i pripada islamskoj zajednici Bosne i Hercegovine. Banjalučkom muftiluku pripada 10 medžlisa (odbora) Islamske zajednice i to su: Banjaluka, Bosanska Gradiška, Bosanski Kobaš, Ključ, Mrkonjić Grad, Bosanska Dubica, Bosanski Brod, Derventa, Kotor Varoš i Prnjavor, koji su dalje podijeljeni na džemate.
Dužnost muftije banjalučkog od 2018 obavlja Nusret ef. Abdibegović.

U septembru 2020 počela je sa radom Medresa Ibrahim-ef. Maglajlić. Medresa pod istim imenom zatvorena je 1938.godine.

---

Nova medresa radi u prostoru Medžlisa islamske vjerske zajednice.
Bila su upisana 22 đaka.

---